Bazylika Mniejsza św. Jakuba Starszego i św. Agnieszki
Według jednej z legend, w miejscu gdzie obecnie znajduje się Kościół Farny św. Jakuba Starszego i św. Agnieszki, znajdowało się pogańskie miejsce kultu. Inna legenda wspomina że w roku pańskim 1198, biskup wrocławski i książę opolski – Jarosław, konsekrował murowany romański kościół, który stanął w miejscu drewnianej kaplicy. Świątynię tą zniszczył najazd Mongołów w 1241 roku. Kolejna świątynia powstała w II połowie XIII wieku, a zniszczył ją pożar miasta w 1401 roku. Stopień zniszczenia świątyni był tak duży,
że nyscy mieszczanie odłożyli w czasie odbudowę kościoła. Wsparcie finansowe okazane przez biskupa wrocławskiego Wacława II Legnickiego, wprowadzenie specjalnego podatku na odbudowę, oraz odpustu siedmioletniego, umożliwiło zgromadzenie odpowiedniej ilości pieniędzy na odbudowę zniszczonej świątyni. Budowę kościoła powierzono wybitnemu mistrzowi budowniczemu Piotrowi z Ząbkowic. Była to gotycka, trójnawowa świątynia o gwieździsto – sieciowym sklepieniu.
W 1542 roku Nysę nawiedził ogromny pożar, który strawił wiele budynków w mieście, w tym także Bazylikę św. Jakuba Starszego i św. Agnieszki. W połowie XVI wieku staraniem biskupa Baltazara von Promnitz odbudowano kościół, a kolejną przebudowę ufundował biskup Marcin Gerstmann. Barokizację świątyni pod koniec XVII wieku, przeprowadził biskup Fryderyk von Hessen, kolejne biskupie fundacje i wzbogacenie wnętrza Kościoła św. Jakuba Starszego i św. Agnieszki ufundowane zostały przez biskupa Franciszka Ludwika von Neuburga. W czasie I (1740 – 1742) i II Wojny Śląskiej (1744 – 1745), a także wojna napoleońska roku 1807 i sekularyzacja (1810 rok) spowodowało duże zniszczenia świątyni. Z powodu braku funduszy na odbudowę, sklepienie kościoła farnego św. Jakuba Starszego i św. Agnieszki, pod koniec XIX wieku groziło zawaleniem. W latach 1889 – 1895, przeprowadzono przebudowę świątyni m. in. zamieniono sklepienie gwieździsto – sieciowe, na krzyżowo – żebrowe i przeprowadzono regotyzację Bazyliki, nadając jej bardziej gotycki, surowy wygląd. Kolejne zniszczenia kościoła nastąpiły w marcu 1945 roku, kiedy to jeden z pocisków wystrzelonych przez Armię Czerwoną uderzył w dach kościoła, który doszczętnie spłonął. W latach 50. XX wieku przystąpiono do odbudowy kościoła, a uroczysta konsekracja Bazyliki św. Jakuba Starszego i św. Agnieszki, przez kard. Stefana Wyszyńskiego, miała miejsce 15 sierpnia 1959 roku.
W 2009 roku fara św. Jakuba otrzymała uroczysty tytuł „Bazyliki mniejszej”, a w 2011 roku została wpisana na prezydencką listę „Pomników Historii”. Wewnątrz świątyni znajduje się wiele wspaniałych dzieł sztuki prezentujących różne style architektoniczne. Jednak najważniejszymi i najcenniejszymi są nagrobki biskupów wrocławskich. Nyska Bazylika będąca drugim najważniejszym kościołem w Diecezji Wrocławskiej, zaraz po Katedrze św. Jana Chrzciciela na Ostrowie Tumskim we Wrocławiu, stała się miejscem spoczynku ośmiu biskupów wrocławskich, są to:
1. Wacław II Legnicki
2. Jakub von Salza
3. Baltazar von Promnitz
4. Kaspar von Logau
5. Marcin Gerstmann
6. Paweł Albert (biskup elekt)
7. Jan VI von Sitsch
8. Karol Franciszek von Neander (biskup pomocniczy)
Do najcenniejszych elementów ruchomego mienia nyskiej fary należy
m. in. pochodzący z 1706 roku obraz pt. „Męczeństwo św. Bartłomieja” autorstwa Michaela Willmanna zw. Śląskim Rafaelem, gotycka figura Matki Boskiej z Dzieciątkiem Jezus, pochodząca z XIV wieku, sklepienia Kaplic: Świętej Trójcy oraz Przenajświętszego Sakramentu wykonane przez Feliksa Antoniego Schefflera, oraz tzw. Biblia Pauperum – namalowane przez Karola Dankwarta, sceny ze Starego i Nowego Testamentu. Karol Dankwart to wybitny szwedzki malarz, który był nadwornym malarzem biskupów wrocławskich oraz nadwornym malarzem króla Polski Jana III Sobieskiego.
